Тарихчы-эзтабар Әхәт САДРИЕВ тыл хезмәтчәннәренең батырлыгы турында

Сугыш башлану уңае бе­лән илебез хәрби лагерьга әйләнде. Республика тормышы сугыш җаена корыла. Дүрт ел эчендә "Барысы да фронт өчен, барысы да җиңү өчен!" ди­гән лозунг илебез халкының тормыш мәгънә­се­нә әйләнде. Завод-фабрикалар хәрби продукция җи­тештерүгә күчте.

Корал җитештерүдән башка республикабызда сугыш кирәк-яраклары өчен җиңел промышленность товарларын үстерүгә зур игътибар бирелә. Сугышчыларга шинель, күн итек, очучыларга унты, мехтан тегелгән курткалар, чаңгы, шулай ук продукция һәм башка кирәк-ярак озатыла.

Әйтик, Казандагы "Спартак" фабрикасы сугышчыларга аяк киеме җитештерә башлый. Сугышка кадәр ул тәүлегенә 2000 пар аяк киеме чыгарса, сугыш башлангач бу сан 7000гә җитә. 1941 елда гы­на ул бер миллион сугышчыны аяк киеме бе­лән тәэмин итә. Ә 1941-1945 елларда җиңел про­мышленность сугышчыларга бер миллионга якын шинель, бер миллион 500 мең плащ-палатка тегеп тапшыра. Татарстанлылар һәркөнне өс киеме белән бер полкны һәм аяк киеме белән бер дивизияне киендерделәр. Республикабызда, шул исәптән Яшел Үзәндә, Зөя каласында тегелгән кием-салым өч миллионлы армияне тулысынча тәэмин иткән.

Татарстанга Мәскәүдән эвакуацияләнгән "Дукат" тәмәке фабрикасы, Мәс­кәүнең "Большевик" кондитер фабрикасы, Выборгның тәмәке, Орел пыяла заводы, Бицев киез итек фабрикасы, Мәскәү сә­гать заводы, Киев трикотаж фабрикасы, Гомель шәһә­ре­нең "Труд" аяк кие­ме фабрикасы, республикабызга эвакуациялән­гән 22нче, 16нчы, 387нче, 230нчы, 379нчы, 349нчы хәрби завод эшчеләре тәү­легенә 12 шәр сәгать эшлиләр. Хәтта 18-20 сә­гать эшләгән көннәре дә була. Тылда "Үзең һәм сугышка киткән иптәшең өчен эш­ләргә" дигән патриотик хә­рәкәт киң җәелдерелә. Бу хәрәкәт Казанда, Васильевода, Кукмара, Чистай, Югары Ослан, Алабуга, Яшел Үзән, Мамадыш һәм башка шәһәр-районнарда киң җәелдерелә.

Казанның дүртенче мех фабрикасы эшчеләре җит­керелгән планны 167-250 процентка үтиләр. Республикабызда 1941 елның июль-октябрь айларында гына да планны ике мәртәбә арттырып үтәүчеләр саны 600дән 2400 кешегә җиткән. Мәс­кәү тирәсендәге сугышта дошманны беренче җи­ңү­ләр белән рухланып, планны 350 про­цент­ка, хәтта 1000 процентка үтәүчеләр дә булган. Бу патриотик хәрәкәт Татарстанда киң җәелдерелә.

Тылда халык ачтан интегә, калада һәм салада эш вакытында аңын югалтучылар да була. 1941 елның беренче сентябреннән халыкны азык-төлек бе­лән тәэмин итү буенча карточка системасы кертелә. Казанда гына да аннан 517037 кеше файдалана. Хәрби завод-фабрика эшчеләренә, инженер-техник хезмәткәрләренә 800 грамм, транспорт, элемтә һәм башка заводларда эшләүче­ләр­гә - 600, хез­мәткәрләргә - 500, иждивенецларга, 12 яшь­кәчә ка­дәрге балаларга 400 грамм икмәк бирел­гән.

Татарстанда җиңел промышленность предприятиеләре сугыш чорында өч миллион комплект эчке күлмәк, очучылар өчен ике миллион комплект ки­ем-салым, сугышчыларга дүрт миллион пар киез итек, барлыгы 600 исемдәге кием-салым, азык-төлек, корал озатып торды. Дүрт ел эчендә армия Казаннан 21000нән артык очкыч алды. Бу - илдә җитештерелгән һәр алты очкычның берсе дигән сүз иде.

Яшел Үзән шәһәренең Горький исемендәге заводы сугышка 162 катер-баржа, Серго һәм Горький исемендәге заводлар 70 миллионга якын снаряд озаттылар. Бу сан илдә җитештерелгән барлык снарядларның 10 процентын тәшкил итте. Атаклы "катюшалар" өчен Татарстанның дары заводы фронтка бер миллион данә заряд озатты. Республикабыз фронтка снарядлар, шартлаткычлар, патроннар һәм бомбалар, төрле типтагы суд­нолар, бронекатерлар һәм бронепоездлар, элемтә средстволары һәм башкалар озатты. Авыл хуҗалыгы фронтка 131 миллион пот икмәк, 39 миллион пот бәрәңге һәм яшелчә, 56 миллион пот ит, 200 миллион литр сөт озатты. Һәр хуҗалык сугышчыларга бишәр килограмм кипкән бәрәңге әзерләп тапшырды.

Нәтиҗәдә тыл-фронт бердәмлеге Бөек Җиңүне тәэмин итте.