Скутер, мопед алып биргән ата-ана газиз йөрәк парәсен нинди куркыныч астына куюын аңлыймы?

Сала балалары өчен велосипедның әле дә кадере бетмәгән. Җәйне кө­теп, чормада сабыр гына кыш кышлаган ике көп­чәкле "дуслар", озын каникуллар башлануга, кечкенә хуҗаларын утыртып, кабат авыл урамнары буенча элдерә. Менә рәхәт кайда ул!

Тик велосипед бүгенге көндә акрын гына модадан чыгып бара шикелле. Аны үсмерләр карашында күпкә "текә" транспорт - скутер кысырыклый. Трассада да очрый алар. Авыл яшүсмерләренең дә каланыкылардан бер дә калышасы кил­ми. Кичләрен урамнар буйлап тыз да быз чабучы скутерлар саны артканнан арта. Кызлар да сер бирми, "мода"га ия­рергә омтыла.

Хәзерге буын яшьләре ник бозык, дип гаҗәплә­нәбез, бу сорауга җавап эзләп, пошаманга төшә­без. Баксаң, җавабы да әллә ни ерак йөрми икән - ата-ана үзе дилбегәне бушата, күп вакытта кулыннан ук ычкындыра. Һәр сораганын әти-әнисенә алдырырга өйрән­гән бала "юк" сүзен кабул итә алмастайга әйләнә. Төр­ле хәйләле юллар белән, елап, киреләнеп булса да ата-ананы "сындырырга" күнегә ул. Өл­кәннәр дә аңа каршы килми, иң мөһиме - баласының теләге үтәлсен дә көн туган саен теләгән әйберсен сорап, җанына тимәсен. Шунысы кызганыч, скутер, мопед алып бир­гән ата-ана газиз йөрәк парәсен нинди куркыныч астына куюын аңламый булса кирәк. Чөнки әлеге ике тәгәрмәчле техника катнашында юл-транспорт һәлакәтләре кабатланып кына тора. Андый фаҗигаләрнең күбесе ба­ла гомере өчен аянычлы тәмамлана.

Кайбыч районында да узган ел шундый бер һә­лакәт тер­кәлгән. Күрше Чувашия республикасыннан бу якларга килгән 19 һәм 22 яшьлек ике егет эчкән хәлдә скутерда хә­рә­кәт итә. Трассаның каршы як полосасына чы­гып, каршыларына килүче машина белән бәрелешә. Руль артындагы егет һә­лак була, икенчесе авыр хәлдә хастаханәгә озатыла.

Кагыйдәләр төгәл үтәлсен

Әле 10 ел элек кенә мондый проблема турында, гомумән, ишеткән дә юк иде. Бу - скутерларның популярлашуына ачык мисал. Әлбәттә, артык кыйммәт бәядә булмаган, двигатель күләме - 50 куб. сантиметрдан, максималь тизлеге сәгатенә 50 чакрымнан артмаган әлеге замана транспорты күп­челек яшүс­мерләрне кызыктыра. Өс­тәвенә, ску­тер сатып алырга уйласаң, ЮХИДИ бүлекчәләрендә теркәлү узу да та­ләп ителми, аның белән идарә итү өчен техника йөртү таныклыгың булу да мәҗ­бүри түгел. Скутер хуҗасына ОСАГО полисы да кирәкми. Бу проблемага шул рә­вешле кул селтәүме әллә, балалар үлеменә китер­гән күп кенә фаҗига башында нәкъ менә скутерларга бәйле һәлакәт­ләр торганына күз йомумы? Бәлки бу очракта үзе үк баласының гомерен куркыныч астына куючы өл­кәннәрдән дә эзләргә ки­рәктер гаепне. Яшүс­мер­­ләр үзләре дә иминлекләре хакында артык уйланмый шикелле. Кү­бе­се скутерда ида­рә ит­кәндә махсус мотошлем киюне дә кирәк санамый хәтта. Бәла - аяк астында ди­гән гыйбарәгә алар иңсә аша гына карыйлар, кү­рә­сең.

2008 елда Лаеш районындагы фаҗига күпләр­не тетрәндерде. Балалар утырган скутер "КамАЗ" машинасы астына килеп ке­рә. Өч яшьлек пассажир шунда ук һәлак була, ә 12 яшьлек скутер хуҗасы авыр җәрәхәтләр ала.

Күпләр артык мәшәкать­ләре булмаган скутерны иярләгәндә саклык чаралары күрү хакында уйлап та бирми. Әмма бу алай түгел. Юл хәрәкәте кагыйдәләренең 24.1нче пунктында күрсәтелгәнчә, юлларда мопед белән идарә итү 16 яшьтән кече булганнарга рөхсәт ителми. Әлеге транспорт чарасына фә­кать мотошлем киеп утыру таләп ителә.

16 яше тулмаган үсмер идарә иткән скутер я мотоцикл тотылган очракта, хуҗасына карата материал төзелә һәм балигъ бул­маган балалар белән эшләүче инспекторга тапшырыла. Ул исә үсмернең ата-анасына карата беркетмә төзи. Соңыннан барлык материал балигъ булмаган балалар буенча эшләүче комиссиягә тапшырыла һәм, эш комиссиядә каралып, ата-ана штрафка тартыла. Скутер я мотоцикл махсуслаштырылган стоянкага урнаштырыла, чөнки кагыйдә бозучы аның белән ида­рә итәргә тиеш түгел.

ахырын уйлагыз, әти-әниләр!

Беркөнне шәһәрдәге коллегам сөй­ли: үзәк урамдагы бер йортның подъез­ды каршында ике яшь егет утырган скутер кечкенә кызчыкны бәр­дергән. Хезмәттәшем исә моны үз күзләре белән күргән. Бәхеткә, сабыйга зыян килми. Тавышка йө­гереп чыккан әнисе, аны-моны уйламыйча, тиешле органнарга хәбәр итүне мөһим санамыйча (хә­ер, мондый очракта ул хакта уйлау да мөмкин түгелдер), баланы күтә­реп алып кереп китә...

Узган ел үземә дә шундыйрак бер күренешкә тап булырга туры килде: скутер белән җиңел машина бәрелеште. Дөресрәге, тиешле юнәлештә хәрәкәт итмәгән скутер, көтмәгәндә машина каршына килеп чыга, руль артындагы егет каушый булса кирәк, ике тәгәр­мәчле транспорты белән бергә егыла, берникадәр араны шуып та баралар...

Скутерда идарә итүче үс­мерләр күп очракта кечкенә балаларны пассажир итеп йөртә. Монысы тагын да куркынычрак. Сабый бала ныклап тотынмаска да мөмкин ич. Шуңа күрә ата-ана саграк булса, әлеге замана техникасы алып биреп, баласының күңелен күрер­гә теләгәнче, ахырын уйласа, бәлки күп кенә бә­ла-казаны урап узарлар иде.

Авылга кайтып барабыз. Ике үсмер бала (күп ди­гәндә, 10-11 яшьләрдер үзләренә - авт.) трасса буйлап велосипедта җилдерә. Пассажир дигәне велосипедның арткы өле­шенә басып ук бара! Бер-бер артлы чапкан машиналарга да игътибар бирмиләр. Фаҗигаләр юктан килеп чыкмый шул...

велосипед дигәннән...

Ике көпчәкле ул транспорт чарасын идарә итүнең дә үз кагыйдәләре бар. Ә алар хакында барыбыз да беләме соң? Әйтик, юлларда велосипед белән идарә итү өчен 14 яшең тулган булу ти­еш, велосипедлар бер рәт буенча гына, мөмкин кадәр уң яктанрак, хәрәкәт итәр­гә тиеш, ике кулны да руль­дән ычкындырып йө­рү катгый тыела, күпполосалы, шулай ук трамвай хәрәкәте булган юлларда велосипедта борылу, сул­­­га бору да ярамый. Я, әлеге кагыйдәләрнең бер­­­сен генә булса да үти­­­ме икән балалар? Кая ул! Әле велосипедында руль­гә тотынмыйча машина юлы буйлап чабарга да курыкмыйлар. Яшьләре буенча әйтәсе дә юк! Урамнарда велосипед иярләгән кечкенә балалар да еш очрый.

Саннарга гына күз салыйк. Узган елда республика юлларында велосипедчылар катнашында 80нән артык авария булып, аларда унга якын кешенең гомере өзел­­гән. Зыян күрүченең һәр икен­­чесе - бала. Бу куркыныч саннар ата-аналарны уйланырга мәҗбүр итәргә тиеш. Ә фаҗигаләр сәбә­бе - автомобиль юлында йөргәндә куркынычсызлык таләпләрен тупас бозу.

Узган ел районыбызда да велосипедка бәйле бер авария теркәлгән. Олы юлдан велосипедта хәрәкәт итүче мәктәп яшендәге баланы машина бәрдерә. Яшь велосипедчы тән җәрәхәте ала.

Көн туган саен диярлек сабыйлар, яшьләр катнашындагы юл-транспорт һәлакәтләрен ишетеп, тәннәр эсселе-суыклы бу­ла. Нәрсә бу? Өлкәннәр барысын да язмышка сылтый: "Нишлисең инде, язмышына шулай язган, димәк", "Күрәчәге шул булгандыр"... Шулай анысы, күрәчәге булса адәм баласын күркә дә талап үтерә, дип кабатларга яратабыз да соң... Ләкин, сакланганны саклармын дигән Раббыбыз...

2014 елның ике ае эчендә республикада балалар катнашында 55 юл-транспорт һәлакәте теркәлгән. Шуларда 66 бала төрле дәрәҗәдә тән җәрәхәте алган, биш бала якты дөнья белән хушлашкан. Узган елның әлеге чоры белән чагыштырганда, мондый фаҗигаләрдә үлүче балалар саны дүрткә арткан.